EVLİYA ÇELEBİ / EVLİYA ÇELEBİ LİFE

Evliya Çelebi (1611-1682) Türk, gezgin. Gezdiği yerlerde toplumların yaşama düzenini ve özelliklerini yansıtan gözlemler yapmıştır.
Evliya Çelebi b.Derviş Mehmed Zillî İstanbul'da Unkapanı'nda doğdu, 1682'de Mısır'dan dönerken yolda ya da İstanbul'da öldüğü sanılmaktadır. Babası Derviş Mehmed Zillî, sarayda kuyumcubaşıydı. Evliya Çelebi'nin ailesi Kütahya'dan gelip İstanbul'un Unkapanı yöresine yerleşmişti. İlköğrenimini özel olarak gördükten sonra bir süre medresede okudu, babasından tezhip, hat ve nakış öğrendi. Musiki ile ilgilendi. Kuran'ı ezberleyerek "hafız" oldu. Enderuna alındı, dayısı Melek Ahmed Paşa'nın aracılığıyla Sultan IV. Murad'ın hizmetine girdi.
Evliya Çelebi'nin geziye karşı duyduğu ilgi, çocukken babasından, yakınlarından dinlediği öykülerden, söylencelerden ve masallardan kaynaklanır. Seyahatname adlı yapıtının girişinde geziye duyduğu ilgiyi anlatırken bir gece düşünde Peygamber'i gördüğünü, ondan "şefaat ya Resulallah" diyecek yerde şaşırıp "seyahat ya Resulallah" dediğini, bunun üzerine Peygamber'in ona gönlünün uyarınca gezme, uzak ülkeleri, görme olanağı verdiğini yazar. Bu düş üzerine 1635'te, önce İstanbul'un bütün yörelerini dolaşmaya, gördüklerini, duyduklarını yazmaya başladı. 1640 dolaylarında Bursa, İzmit ve Trabzon yörelerini gezdi, 1645'te Kırım'a Bahadır Giray'ın yanına gitti. Yakınlık kurduğu kimi devlet büyükleriyle uzak yolculuklara çıktı, savaşlara, mektup götürüp getirme göreviyle, ulak olarak katıldı. 1645'te Yanya'nın alınmasıyla sonuçlanan savaşta, Yusuf Paşa'nın yanında görevli bulundu. 1646'da Erzurum Beylerbeyi Defterdarzade Mehmed Paşa'nın muhasibi oldu. Doğu illerini, Azerbaycan'ın, Gürcistan'ın kimi yörelerini gezdi. Bir ara Revan Hanı'nı mektup götürüp getirmekle görevlendirildi, bu nedenle Gümüşhane, Tortum yörelerini dolaştı. 1648'te İstanbul'a dönerek Mustafa Paşa ile Şam'a gitti, üç yıl o dolaylarda gezdi. 1651'den sonra Rumeli'yi dolaşmaya başladı, bir süre Sofya'da bulundu. 1667-1670 arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine, Selanik yörelerini gezdi. Kaynakların bildirdiğine göre, Evliya Çelebi'nin gezi süresi 50 yılı kapsar.
Evliya Çelebi'nin gezilerinin oldukça geniş bir alanı kaplaması iki bakımdan önemlidir. Birincisi Osmanlı İmparatorluğu'nun komşu ülkelerle olan ilişkilerini yansıtması, ikincisi insan başarılarına ilgilendirir. Bu geziler yalnız gözlemlere dayalı aktarmaları, anlatıları içermez, araştırıcılar için önemli inceleme ve yorumlara da olanak sağlar. Seyahatname'nin içerdiği konular, belli bir çalışma alanını değil, insan düşüncesinin ürettiği bütün başarıları kapsar. Bu özelliği nedeniyle Evliya Çelebi'nin yapıtı değişik açılardan bakılarak değerlendirilir.
Üslup bakımından ele alındığında, Evliya Çelebi'nin, o dönemdeki Osmanlı toplumunda, özellikle Divan edebiyatında yaygın olan düzyazıya bağlı kalmadığı görülür. Divan edebiyatında düzyazı ayrı bir yaratı ürünü sayılır, şiir gibi ağdalı, ayaklı-uyaklı bir biçimle ortaya konurdu. Evliya Çelebi, bir yazar olarak, bu geleneğe uymadı, daha çok günlük konuşma diline yakın, kolay söylenip yazılan bir dil benimsedi. Bu dil akıcıdır, sürükleyicidir, yer yer eğlenceli ve alaycıdır.
Evliya Çelebi gezdiği yerlerde gördüklerini, duyduklarını yalnız aktarmakla kalmamış, onlara kendi öznel yorumlarını, düşüncelerini de katarak gezi yazısına yeni bir içerik kazandırmıştır. Burada yazarın anlatım bakımından gösterdiği başarı uyguladığı yazma yönteminden kaynaklanır. Anlatım belli bir zaman süresiyle sınırlanmaz, geçmişle gelecek, şimdiki zamanla geçmiş iç içedir. Bu özellik anlatılan öykülerden, söylencelerden dolayı yazarın zamanla istediği gibi oynaması sonucudur. Evliya Çelebi belli bir süre içinde, özdeş zamanda geçen iki olayı, yerinde görmüş gibi anlatır, böylece zaman kavramını ortadan kaldırır.
Seyahatname'de, yazarın gezdiği, gördüğü yerlerle ilgili izlenimler sergilenirken, başlı başına birer araştırma konusu olabilecek bilgiler, belgeler ortaya konur. Bunlar arasında öyküler, türküler, halk şiirleri, söylenceler, masal, mani, ağız ayrılıkları, halk oyunları, giyim-kuşam, düğün, dernek, eğlence, inançlar, karşılıklı insan ilişkileri, komşuluk bağlantıları, toplumsal davranışlar, sanat ve zanaat varlıkları önemli bir yer tutar.
Evliya Çelebi insanlarla ilgili bilgiler yanında, yörenin evlerinden, cami, mescid, çeşme, han, saray, konak, hamam, kilise, manastır, kule, kale, sur, yol, havra gibi değişik yapılarından da söz eder. Bunların yapılış yıllarını, onarımlarını, yapanı, yaptıranı, onaranı anlatır. Yapının çevresinden, çevrenin havasından, suyundan söz eder. Böylece konuya bir canlılık getirerek çevreyle bütünlük kazandırır.
Seyahatname'nin bir özelliği de değişik yöre insanlarının yaşama biçimlerine, davranışlarına, tarımla ilgili çalışmalarından, süs takılarına, çalgılarına dek ayrıntılarıyla geniş yer vermesidir. Yapıtın kimi bölümlerinde, gezilen yörenin yönetiminden, eski ailelerinden, ileri gelen ünlü kişilerinden, şairlerinden, oyuncularından, çeşitli kademelerdeki görevlilerinden ayrıntılı biçimde söz edilir.
Evliya Çelebi'nin yapıtı dil bakımından da önemlidir. Yazar, gezdiği yerlerde geçen olayları, onlarla ilgili gözlemlerini aktarırken kullanılan sözcüklerden de örnekler verir. Bu örnekler, dil araştırmalarında, sözcüklerin kullanım ve yayılma alanını saptama bakımından yararlı olmuştur. Kimi yabancı kökenli sözcüklerin söyleniş biçimi halk ağzına göredir. Bu da dilci için bir yöre ağzının oluşumunu anlamaya yarar.
Evliya Çelebi'nin Seyahatname'si çok ün kazanmasına karşın, bilimsel bakımdan, geniş bir inceleme ve çalışma konusu yapılmamıştır.


----------------------------------------------------------------------


Evliya Çelebi (1611-1682) Turkey, the traveler. Observations reflect the characteristics of the layout and have visited places of living communities.Evliya Çelebi Mehmed b.Derviş Unkapanı'nda Zille was born in Istanbul, Istanbul in 1682 and died in Egypt on the way back, or thought. His father was Derviş Mehmed Zilli, kuyumcubaşıydı palace. His family settled in the region of Kütahya Evliya Çelebi come Unkapanı Istanbul. Primary education in the madrasa specifically studied for a while after seeing his father gilding, calligraphy and embroidery has learned. Interested in music. Memorizing the Koran, "mem" was. Retrieved Enderuna, through his uncle Sultan Melek Ahmed Pasha IV. Murad entered the service.Evliya Çelebi's interest to tour as a child, his father, relatives, listening to stories, myths and fairy tales are caused. Travelogue from the entrance to the work of the Prophet saw his dream one night on a tour explaining his interest in him, "O Messenger of Allah intercede or say" stuck in place "to travel or Resulallah" he said, his heart upon it in accordance with the Prophet's him roam the remote countries, the author gives the opportunity to see. 1635'te on this dream, all the regions of the city of Istanbul to wander, they saw that they began to write. Circa 1640 in Bursa, Izmit and toured regions of Trabzon, Bahadir Giray went to the Crimea in 1645. Elders who founded the state turned away from intimacy journeys, wars, bringing the task of taking away the letter, participated as a runner. The war in 1645 that resulted in Ioannina, Yusuf Pasha, was found next to the charge. Beylerbeyi Mehmed Pasha Defterdarzade Erzurum was 1646'da accountants. Eastern provinces of Azerbaijan, Georgia, toured some regions of. Bringing the letter assigned to take a break Hanı'nı Revan, so Gumushhane regions of Tortum walked. Mustafa Pasha went to Damascus with 1648'te returned to Istanbul three years, he toured dolaylarda. Rumelia in 1651 and then began to wander for a while, found in Sofia. Between 1667-1670 in Austria, Albania, Thessaly, Heraklion, Komotini, toured the regions of Thessaloniki. According to sources, Evliya Çelebi's travel period covers 50 years.Evliya Çelebi, covering a wide range of trips is quite important in two respects. The first of its relations with neighboring countries, reflecting the Ottoman Empire, and the second concerns the human achievements. These trips are based on observation alone, quotations, narratives contain, important for researchers also allows you to review and reviewers. The topics Seyahatname a particular area of ​​study, but for all the achievements of human thought encompasses product. Evliya Çelebi's work is assessed by looking at various aspects of this property.Taken in terms of style, Evliya Çelebi, the Ottoman society of the time, especially on the Court runs out in prose literature is common. Divan literature, prose, creative product, is considered a separate, redundant, such as poetry, stand-out form and was buried in a roundel. Evliya Çelebi, as a writer, this tradition did not fit, the more close to everyday language, easily said and written language adopted. This language is fluid, scavengers, and a mocker, fun place to place.Evliya Çelebi visited places they see, not only to pass on what they alone, of their own comments, thoughts entry by adding a new content has given trip. Here the author's explanation of the way in terms of success in writing implemented. Expression restricted a certain time period, past and future, the present time is teeming with history. This feature is described in the stories, myths, such as due to play at any time, the result of the author. Evliya Çelebi in a certain period of time, the two events are identical also in place, as seen tells you so that eliminates the concept of time.Seyahatname, the author visited, exhibited impressions of where it deems itself a subject of research information that may be, the documents can be presented. Among these stories, folk songs, folk poems, myths, fairy tales, mania, differences in the mouth, folk dances, clothing and dress, wedding, associations, entertainment, beliefs, mutual human relations, neighborhood connections, social behavior, is an important asset in the arts and crafts amount.Evliya Çelebi information about people as well as the area's homes, mosque, mosque, fountain, inn, house, mansion, baths, churches, monasteries, towers, castles, fortifications, roads, such as synagogue is also mentioned in the various buildings. Their years of construction, repair, whoever did, that who, tells onaranı. Structure of the surrounding environment, air, water refers to. Thus, bringing the environmental integrity of the subject gives vitality.A feature of the local people Seyahatname different forms of life, behavior, work related to agriculture, ornamental jewelery worn, until their instrument in detail is that large. Some parts of the work, the management of sightseeing in the area, the old families, the leading celebrity contacts, poets, actors, officials at different levels are mentioned in detail.Evliya Çelebi's work is also important in terms of language. The author places visited by the events associated with them, gives examples of words used in transferring observations. These examples, language studies, and usage of words have been useful in determining the span. Some form of pronunciation of words of foreign origin are based on the public's mouth. This is also useful to understand the formation of the mouth of a region to linguistics.Evliya Çelebi Seyahatname'si gain much fame, but the scientific sense, there has not been subject of an extensive review and study.